Herken (stress)gedragingen

Mijn observatie van Rutte's gedrag

Na de verkiezingen op 17 maart werd al vlot gestart met de verkenningsgesprekken. Alles was gericht op een snel formatieproces. Tot het moment, op donderdagmorgen 25 maart, dat Ollongren plotseling huiswaarts moest omdat ze positief getest was op Corona. Ze pakte haar stukken en liep voor het oog van de camera met een notitie ‘Aandachtspunten 2e ronde VVD en D66’. En op die notitie stond dat ene zinnetje ‘Positie Omtzigt, functie elders’. En dat zinnetje kreeg plots alle aandacht. Wie heeft dat gezegd of waar komt dat vandaan?

Toen Rutte, drie dagen na zijn gesprek met de verkenners, op diezelfde donderdag, werd ondervraagd door een verslaggever van RTL Nieuws beweerde hij stellig dat hij in het gesprek met de verkenners niet over de persoon Omtzigt had gesproken. Letterlijk vroeg de verslaggever aan Rutte “Hebt u dat ter sprake gebracht, de positie van Omtzigt?” waarop Rutte antwoordde: “Nee, helemaal niet” en daarbij gaf hij ook aan dat het ook niet van Sigrid Kaag kon komen, want zij had het hem nog persoonlijk verteld en hij sprak ook namens haar. De verslaggever, die kennelijk nog niet overtuigd was, legde Rutte nogmaals de vraag voor: “U hebt het niet ter sprake gebracht? Totaal niet?” waarop Rutte volmondig en hoofdschuddend reageerde met een krachtig “Nee”.

Wat mij opviel was de zelfverzekerde houding waarop hij de verslaggever recht in de ogen aankeek. Hij wilde in elk geval niet te lang stilstaan hoe dat ene zinnetje op zo’n aandachtlijstje kon komen. Bij een andere verslaggever gaf Rutte aan dat de genoemde verkenners geen verantwoording hoefden af te leggen. Dit omdat ze geen verkenner meer waren en al vervangen waren door twee andere verkenners.

In het politieke landschap was wantrouwen ontstaan door die ‘gelekte’ notitie. En toen Rutte aangaf dat de verkenners hierover geen verantwoording hoefden af te leggen aan de kamer, omdat ze geen verkenner meer waren, vond een meerderheid dat dat wel moest gebeuren. Er was behoefte aan uitleg. Het debat startte op woensdag 31 maart. Na wat stukken aan de kamer te hebben toegezonden vond een meerderheid dat ze niet voldoende waren geïnformeerd. Zij vonden dat alles op tafel moest komen over wat er gezegd en gecommuniceerd is, zoals alle gespreksverslagen, notities, berichtjes en mailtjes. Omdat die niet direct beschikbaar waren werd besloten het debat de dag erna, op 1 april, voort te zetten. In dat debat liet Rutte zich ontvallen dat hij die ochtend rond half acht via-via was geïnformeerd dat in het verslag van zijn gesprek de naam Omtzigt wordt genoemd. Daaruit bleek dat Rutte toch over Omtzigt heeft gesproken. Het wantrouwen wat er was werd daardoor groter en groter. En ook was er verontwaardiging over het feit dat hij dus eerder informatie had gekregen dan de andere kamerleden? Vragen over wie hem heeft geïnformeerd weigerde Rutte te beantwoorden.

Wat mij opviel was dat Rutte standvastig bleef en sterk benadrukte dat hij zich niets meer van kon herinneren dat hij over Omtzigt had gesproken. Daarom, zo zei hij, heb ik niet gelogen. In het debat herhaalde hij dat verschillende malen in woorden van gelijke strekking. De twijfel en ongeloof bij de kamerleden werd daardoor niet weggenomen. Integendeel, hij werd beticht van liegen en bedriegen. Anderen verwezen naar eerdere gebeurtenissen waarvan Rutte zich niets meer kon herinneren toen er naar gevraagd werd. Het werd ook bestempeld als een patroon dat hij laat zien in bedenkelijke kwesties.

Natuurlijk kan het voorkomen dat iemand geen herinnering meer heeft aan iets dat al langer geleden is gebeurd. Maar in het Omtzigt-debat waren er toch twijfels, want Rutte is iemand die zijn dossiers doorgaans heel goed kent en dan is het wel bijzonder dat hij van dit voorval zich niets meer kan herinneren. Het gesprek had drie dagen daarvoor plaatsgehad. En het wordt nog opmerkelijker als uit het verslag blijkt dat er niet even terloops over Omtzigt is gesproken. Toen dat zich openbaarde verdedigde Rutte zich door te zeggen dat er wel over Omtzigt is gesproken maar zeker niet in relatie tot een functie elders. Hij zei daar vlug bij dat het ook niet aan hem was om daar wat van te vinden en dat het een zaak is van het CDA.

Zou Rutte gedacht hebben dat als je toegeeft dat het dan nog problematischer wordt, omdat hij dan nog meer uit te leggen heeft? Of bagatelliseert hij het en denkt hij dat het allemaal overdreven is? Hoe het ook zij, wat mij in elk geval opviel was dat Rutte alles deed om maar eerlijk en betrouwbaar over te komen om zo anderen te overtuigen. Dat lukte hem niet. Het leidde tot een motie van afkeuring en een motie van wantrouwen. Rutte, die graag de regie heeft, leek alle goodwill te hebben verspeeld en had het niet meer in eigen hand.

Mijn duiding van zijn gedrag, waarom hij iets (niet) deed en ook wat je kan verwachten

Dit doe ik aan de hand van het Process Communication Model® (PCM). PCM stelt dat elk individu zes persoonlijkheidstypen in zich heeft. Eén van die zes is het meest prominent aanwezig. Die laten we het meest zien en vooral als we minder energie hebben en/of onder druk staan. Als ik in het algemeen op Rutte let, dan zie ik dat Rutte de kwaliteit heeft om vriendelijk en overtuigend over te komen. Ik zie hem als iemand die standvastig, vastberaden en actiegericht is. Dit toonde hij ook door, na het ‘lekken’ van de notitie, snel twee nieuwe verkenners aan te stellen, want, zo zei hij, er moet wel vaart gemaakt worden. Het land verkeert in een crisis. Was het hem te doen om te voorkomen dat er meer bekend zou worden? Wat mij ook opviel was zijn non-verbale communicatie bij de ondervraging door de verslaggevers. Met een opgerichte lichaamshouding en met een zelfverzekerde blik keek hij hen aan.

Welk voordeel heb je van zo'n observatie? Door te kijken naar iemands gedragingen en de karaktersterkten die iemand laat zien kan je met de kennis van PCM een goede en betrouwbare inschatting maken hoe zo iemand zich zal (gaan) gedragen als hij of zij druk of stress ervaart. In dit geval komen de kenmerken het meest overeen met die van het persoonlijkheidstype Promotor. Vanuit PCM weten we dat mensen met veel Promotor energie de neiging hebben om in gespannen situaties de bal direct terug te spelen en anderen te laten geloven dat zij het bij het verkeerde eind hebben. Ook willen ze graag zaken naar hun hand zetten en de regie hebben en houden. Dat kan heel ver doorslaan door te manipulatief te gaan handelen. Dan schuwen ze het ook niet om hun invloed op een onzichtbare wijze uit te oefenen om maar te komen tot dat wat ze voor ogen hebben. Als het moet dan past daar prima een leugen om bestwil bij en ook rancuneuze handelingen worden niet geschuwd.

Dat overziende, dan ligt hier voor mij een verklaring dat de kans heel groot is dat Rutte wel over Omtzigt heeft gesproken in het kader van een functie elders. Aangezien het Omzigt was die, mede door de tegenwerkingen in de toeslagenaffaire, het functioneren van het kabinet aan de orde stelde. Hij sprak ook over de Rutte-doctrine. Bovendien heeft die toeslagenaffaire ertoe geleid dat het derde kabinet Rutte is gevallen. Ik ben er van overtuigd dat Rutte met Omzigt in z'n maag zat. Dat kon je ook lezen in de media. Was Rutte in zijn verkenningsgesprek niet al aan het voorsorteren op een (mogelijk) kabinet met het CDA? De kans dat hij dat al aan het doen was acht ik heel reëel, maar dan wel met een rol voor Omtzigt waarin hij het kabinet minder kritisch kan bejegenen. Zoals al eerder aangegeven, willen mensen met veel Promotor energie graag dingen naar hun hand zetten. In de ogen van Rutte vormde Omtzigt een potentieel risico voor de stabiliteit.

Ook wil ik even ingaan op het moment dat Rutte werd geconfronteerd met de moties van afkeuring en wantrouwen. Die motie van afkeuring werd, op de VVD na, door alle partijen aangenomen. Voor veel kamerleden was dit een signaal aan Rutte om de eer aan zichzelf te houden. Dat deed Rutte niet. En de motie van wantrouwen, het ultieme middel om iemand weg te sturen, werd niet door een meerderheid van de kamer gesteund. Dat was voor Rutte de bevestiging dat hij niet verslagen is. Vanuit PCM weten we dat mensen met veel Promotor energie zoveel mogelijk zelf willen beslissen en ook denken in termen van winnen. Verlies nemen, door de eer aan jezelf te houden, is niet wat zo in hen opkomt. Het kwam dan voor mij ook niet als een verrassing dat Rutte al heel snel, na die uitslagen van de moties, aangaf dat hij er alles aan zal gaan doen om het geschonden vertrouwen weer terug te winnen. Dit zal voor hem aanvoelen als een uitdaging en de drang om dat te gaan bewijzen wordt daarin nog versterkt als mensen in zijn omgeving hem weinig kans geven dat het hem gaat lukken. Met de kennis van PCM in het achterhoofd weet je dat mensen met veel Promotor energie hun psychologische behoefte vooral willen vervullen met het aangaan van uitdagingen, ook als die risicovol zijn. Stel dat het hun lukt, dan zijn zij de grote overwinnaar en dat zal hun een extra boost geven. Maar stel, en dat is waar zij eigenlijk niet aan willen denken, dat het niet lukt? Dan kan het zo maar zijn, als ze ook tot die ontdekking zijn gekomen, dat ze opeens vertrokken zijn. Dit omdat mensen met veel Promotor energie eigenlijk niet willen wachten op het moment dat anderen het besluit nemen dat ze moeten vertrekken, want dat voelt echt als (gezichts)verlies.

Wil jij ook de (stress)gedragingen bij anderen (maar ook die van jezelf !) leren herkennen en wat jij kan doen om negatief gedrag te voorkomen?

Neem dan contact op of meld je aan voor een basisvaardigheidstraining.